بخش بزرگی از گیاهان، به‌ویژه محصولات کشاورزی، دارای روغن‌های قابل استخراجی هستند که ممکن است ارزش تجاری داشته باشند که به طور کلی استراخ روغن گیاهی نام دارند. از زمان‌های قدیم، جوامع روستایی در نقاط مختلف جهان با استفاده از روش‌های سنتی متنوع، روغن‌های خوراکی را از گیاهان استخراج می‌کردند. در سال‌های اخیر، با توجه به کاربردهای گسترده‌ای که روغن‌ها در مصارف خوراکی دارند و همچنین مزایای اقتصادی حاصل از فرآوری و فروش دانه‌های روغنی، این صنعت با سرعت در حال گسترش است.
روش‌های سنتی (قدیمی) روغن‌گیری با پرس مکانیکی
روش مکانیکی یکی از قدیمی‌ترین شیوه‌ها برای استخراج روغن محسوب می‌شود. در این روش، دانه‌های گیاهی بین دو مانع، مانند آسیاب سنگی، قرار می‌گیرند و سپس با فشاری که دستگاه اعمال می‌کند، دانه‌ها له شده و روغن از آن‌ها خارج می‌شود. از مزایای این روش می‌توان به تولید روغن با کیفیت بالا اشاره کرد، اما یکی از معایب آن، دشواری و زحمت بالای فرآیند روغن‌گیری است.
مشاهده جذاب ترین بسته بندی روغن در کارخانه جهان چلیک .
روش‌های مرسوم روغن گیری
روغن‌گیری با حلال شیمیایی
این روش بر اساس توانایی حلال‌ها در حل کردن روغن و استخراج آن از بذرها عمل می‌کند و از رایج‌ترین روش‌های استخراج روغن به شمار می‌رود. این فرآیند ممکن است به صورت پیوسته یا ناپیوسته انجام شود. استخراج روغن با استفاده از حلال‌های شیمیایی (استخراج با حلال) یا آنزیم‌ها (استخراج آنزیمی) صورت می‌گیرد.
استخراج به کمک حلال (روش سوکسله)
در این روش، روغن به کمک حلال‌هایی مانند هگزان تا زمانی که به نقطه اشباع نرسیده، در حلال حل می‌شود و از میان خلل و فرج دانه‌های روغنی خارج می‌گردد.
استخراج به کمک آنزیم
این روش، روغن را با استفاده از آنزیم‌های خاص که بسته به نوع ماده متفاوت است، از دانه‌های روغنی استخراج می‌کند. آنزیم‌ها دیواره سلولی مواد حاوی روغن را تجزیه کرده و روغن را آزاد می‌کنند. این روش به عنوان یک روش دوستدار محیط زیست برای استخراج روغن شناخته می‌شود.
روغن‌گیری مکانیکی
روغن‌گیری به روش پرس سرد
یکی از برترین روش‌های استخراج روغن، استفاده از پرس سرد برای تولید روغن از دانه‌های روغنی است. در این روش، دانه‌ها پس از پاکسازی وارد دستگاه می‌شوند و تحت فشار قرار می‌گیرند تا روغن آن‌ها استخراج شود. محصول به دست آمده با این روش، بالاترین کیفیت و ارزش غذایی خود را حفظ می‌کند. روغن‌های حاصل از پرس سرد، معمولاً رنگی شفاف دارند و به دلیل حفظ خواص طبیعی‌شان بسیار مورد توجه هستند.
روغن‌گیری با روش پرس گرم
در روش پرس گرم، ابتدا دانه‌های روغنی پس از تمیز شدن به دستگاه وارد می‌شوند. در این روش، دمای دستگاه تا حدود ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد افزایش می‌یابد و سپس دانه‌ها تحت فشار قرار می‌گیرند و روغن از آن‌ها استخراج می‌شود. هرچند این روش نسبت به پرس سرد مقدار بیشتری روغن تولید می‌کند، اما بخشی از خواص روغن از بین می‌رود. از آنجا که این روش از نظر اقتصادی به صرفه‌تر است، بیشتر تولیدکنندگان صنعتی از آن در کارخانه‌ها استفاده می‌کنند.
روش‌های جدید (مدرن)
استخراج به کمک مایکروویو (MAE)
یکی از تکنیک‌های نوین برای جداسازی روغن گیاهی از دانه‌های روغنی استفاده از مایکروویو است. این روش همچنین در استخراج روغن‌های ضروری نیز کاربرد دارد. تابش مایکروویو به دانه‌های روغنی باعث پارگی غشاهای سلولی می‌شود و به همین دلیل امکان استخراج با بازده بالاتر فراهم می‌شود. این روش به مقدار کمی حلال نیاز دارد و روغنی با کیفیت بالا تولید می‌کند.
استخراج با کمک امواج فرا صوت
این تکنیک مدرن از امواج صوتی اولتراسونیک برای استخراج روغن استفاده می‌کند. در این روش، امواج فرا صوت باعث ایجاد ارتعاش و گرما می‌شوند که دیواره‌های سلولی گیاه را تخریب می‌کند. این فرآیند باعث افزایش تماس بین حلال و مواد گیاهی شده و در نتیجه بازده استخراج روغن افزایش می‌یابد. یکی از مزایای این روش، نازک‌تر شدن دیواره‌های سلولی و افزایش تعامل با حلال است که منجر به استخراج بیشتر و کارآمدتر روغن می‌شود.
بیشتر بدانید: مزایای استفاده از روغن حیوانی
اهمیت استخراج روغن گیاهی
استخراج روغن گیاهی از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا این روغن‌ها در صنایع مختلف و همچنین در زندگی روزمره کاربرد گسترده‌ای دارند. در ادامه به برخی از دلایل اهمیت استخراج روغن گیاهی می‌پردازیم:
ارزش تغذیه‌ای بالا
روغن گیاهی سرشار از اسیدهای چرب ضروری مانند اسیدهای چرب امگا-3 و امگا-6 هستند که نقش حیاتی در سلامت قلب، مغز، و سیستم ایمنی بدن ایفا می‌کنند. این روغن‌ها همچنین منبع مهمی از ویتامین‌های محلول در چربی مانند ویتامین E هستند که به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان طبیعی عمل می‌کند و از سلول‌ها در برابر آسیب‌های اکسیداتیو محافظت می‌کند.
کاربردهای صنعتی و تجاری
روغن گیاهی در صنایع غذایی به‌عنوان روغن پخت‌وپز، مواد افزودنی، و مواد اولیه برای تولید محصولات مختلف مانند مارگارین و سس‌ها استفاده می‌شوند. علاوه بر صنایع غذایی، این روغن‌ها در تولید صابون‌ها، محصولات آرایشی و بهداشتی، بیودیزل و حتی در صنایع دارویی به‌کار می‌روند. توانایی استخراج و تولید بهینه روغن گیاهی می‌تواند به توسعه این صنایع کمک شایانی کند.
منبع انرژی تجدیدپذیر
روغن گیاهی به‌عنوان یک منبع انرژی تجدیدپذیر در تولید بیودیزل مورد استفاده قرار می‌گیرند. بیودیزل یک سوخت زیستی است که به‌طور مستقیم از روغن گیاهی تولید می‌شود و می‌تواند جایگزین مناسبی برای سوخت‌های فسیلی باشد. استفاده از بیودیزل به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی کمک می‌کند.
دوستدار محیط زیست
روش‌های نوین استخراج روغن گیاهی، به ویژه آن‌هایی که از حلال‌های طبیعی یا شرایط ملایم استفاده می‌کنند، کمترین اثرات زیست‌محیطی را دارند. همچنین، محصولات جانبی حاصل از استخراج روغن می‌توانند به‌عنوان مواد غذایی دام یا کودهای آلی استفاده شوند، که این امر به چرخه‌ای پایدار و کاهش ضایعات کمک می‌کند.
اهمیت اقتصادی و اشتغال‌زایی
صنعت استخراج روغن گیاهی نقش مهمی در اقتصاد کشورهای مختلف، به‌ویژه کشورهای در حال توسعه ایفا می‌کند. این صنعت علاوه بر ایجاد فرصت‌های شغلی مستقیم در فرآیند استخراج، فرصت‌های زیادی برای کسب‌وکارهای مرتبط مانند کشاورزی، بسته‌بندی، و توزیع فراهم می‌کند. توسعه این صنعت می‌تواند به افزایش درآمد ملی و بهبود شرایط زندگی در مناطق روستایی کمک کند.
استخراج روغن‌های گیاهی به دلیل ارزش تغذیه‌ای، کاربردهای گسترده صنعتی، نقش در تأمین انرژی پایدار و اهمیت اقتصادی، از اهمیت زیادی برخوردار است. با بهینه‌سازی روش‌های استخراج و استفاده از فناوری‌های نوین، می‌توان به تولید روغن گیاهی باکیفیت‌تر و با بازدهی بالاتر دست یافت که این امر تأثیرات مثبت زیادی بر سلامت انسان، محیط زیست، و اقتصاد جهانی خواهد داشت.
